Chmiel jest rośliną wieloletnią z rodziny konopiowatych. Na potrzeby piwowarstwa uprawia się chmiel o owocostanach żeńskich zwanych szyszkami. Szyszki wypełnione są drobnymi gruczołami o żółtej barwie zwanych lupoliną. Zbiory odbywają się ręcznie lub mechanicznie. Szyszki osiągają pełną dojrzałość na początku września. Najważniejszymi składnikami chmielu są związki chemiczne takie jak żywice chmielowe, garbniki i olejki eteryczne. Chmiel stanowi jeden z podstawowych surowców potrzebnych do warzenia piwa nadający szlachetną, przyjemną gorycz i charakterystyczny aromat.
Nazwa pochodzi od terminu, którego na określenie tej rośliny używali Rzymianie: Humulus lupulus, nawiązując do tego, iż chmiel dostępny był wówczas tylko w stanie dzikim – wilk wśród wierzb (Lupus salictarus).
Historyk i pisarz rzymski Pliniusz Starszy (autor "Historii naturalnej") podaje jak przyrządzać młody chmiel, by zdatny był do użytku kuchennego. Chmiel znano już na starożytnym Wschodzie i stosowano do wyrobu piwa, jednak w Europie wprowadzono go powszechnie w XIII stuleciu. W 742 r. przy bawarskim browarze klasztornym w Werhestephe koło Monachium tamtejsi zakonnicy uprawiali chmiel. Obecnie w tym najstarszym browarze w Europie mieści się Wyższa Szkoła Rolnicza i Przemysłu Piowowarskiego.
Chmiel, bardzo często uważany za główny składnik piwa w rzeczywistości jest tylko jego przyprawą. Około 200 g chmielu wystarcza na 100 litrów piwa. Pomimo tak niewielkiej jego zawartości wnosi on bardzo wiele do bukietu piwa. W szyszkach chmielowych zidentyfikowano bowiem ponad 200 różnych substancji aromatycznych, które wzbogacają piwny aromat. Chmiel jest odpowiedzialny za powstawanie piwnej goryczki, która ma właściwości antyseptyczne więc zwiększa trwałość trunku.
Klasyfikacji chmielu i jego gatunków dokonała w 1070 r. słynna św. Hildegarda z Bingen, mniszka z Nadrenii, w dziele "Nauki Przyrodnicze". W piwowarstwie rozróżnia się wiele gatunków chmielu w tym jego dwie podstawowe odmiany: aromatyczny (o wyższej zawartości olejków eterycznych, przez co nadaje piwu aromat) i goryczkowy (o wyższej zawartości żywic i alfa-kwasów odpowiedzialnych za goryczkę w piwie).
Głównymi obszarami produkcji chmielu goryczkowego są Stany Zjednoczone, Niemcy, Australia, Chiny, a chmielu aromatycznego Niemcy, Czechy, Stany Zjednoczone, Ukraina i Polska (piąte miejsce na rynku międzynarodowym). Chmiel znakomicie przyjął się w Czechach. O jego sukcesie świadczy fakt, iż pod groźbą kary nie można było wywozić z kraju sadzonek ani ziaren.
Za stolicę polskiego chmielarstwa od dawna uznaje się Lubelszczyznę, gdzie co roku odbywa się festiwal piwny o dumnej nazwie Chmielaki Krasnostwawskie. Rozległe plantacje aromatycznej odmiany chmielu znaleźć można również w Nowym Tomyślu (Wielkopolska). Pierwsze plantacje na skalę przemysłową pojawiły się w Polsce w XV wieku właśnie w tych okolicach. O tej starej tradycji świadczy fakt, że herb tego regionu ozdobiony był emblematami zawierającymi kompozycje z liści i szyszek chmielu. Polska to piąty producent chmielu na świecie. Stąd nie bez przyczyny na terenie naszego kraju znajduje się kilkanaście miejscowości, nazwanych na cześć tej rośliny (dość wymienić Chmiel, Chmielno, Chmielnik, Chmielówka, Chmielowice, Chmielów, Chmielonek, Chmielniki, Chmielinko, Chmielewo, Chmielew, Chmielewko, Chmieleń, Chmielek i Chmielarze).
W średniowieczu plantacja chmielu nosiła nazwę chmielnik. Tradycja jego uprawy sięga początków polskiej państwowości. Do dziś zachowały się fragmenty najstarszej, sięgającej czasów pogańskich, obrzędowej pieśni weselnej śpiewanej podczas oczepin panny młodej: Oj, chmielu, chmielu, ty bujne ziele, Nie będzie bez cie żadne wesele, (…) Ażebyś ty, chmielu na te tyczki nie lazł, A nie robiłbyś ty z panienek niewiast (…)
